Sveti Kristofor

Vasko Radusinović 
NEOBIČNI SVETAC NA IKONOSTASU CRKVE SV. NIKOLA PUTUJUĆI, ZAPISUJUĆI


Legenda o čudnom svecu 

U manastiru Gradište iznad Buljarice, tačnije na ikonostasu crkve Sv. Nikole, naslikani su brojni sveci. Jedan od njih prikazan je sa životinjskom glavom. Riječ je o Svetom Kristoforu. Jedne od legendi kaže da je Kristofor kao monah bio izuzetno lijep, pa mu je ljepota smetala u obavljanju službe Božije. Zbog toga je danonoćno molio Svevišnjeg da mu unakazi lice i uzme ljepotu. U pauzama između molitva na svoju glavu je stavljao svakojake maske i prelijepo lice mazao opakim travama. I Bog je uslišio molitve svog sluge, naružio mu glavu i podario životinjsku. Kristofor se nakon toga još predanije dao molitvama i činodejstvovanju, zahvalan Bogu što mu je želju ispunio.
Moj kolega Petar Milatović iz „Politikinog zabavnika” uputio me na još jednu legendu o neobičnosti iz Gradišta. To je, ustvari, druga priča o liku sveca, koju je 1976. godine u „Glasniku” Službenom listu Srpske pravoslavne crkve), u stalnoj rubrici „Pisma i odgovori” napisao tadašnji episkop raško-prizrenski Pavle, danas partrijarh Srpske pravoslavne crkve. Neki čitalac se interesovao za fresku jednog sveca u crkvici u selu Donji Korminjani kod Gnjilana, čija glava liči na životinjsku.

U opširnom odgovoru gospodin Pavle je objasnio ovu neobičnost, ističući da o Svetom Kristoforu postoje, uglavnom, dvije priče - istočna i zapadna, uz napomenu da se kod nas, kao i kod ostalih istočnih hrišćana - Jermena, Kopita, Jakovita i Melhita, Sveti Kristofor slavi različito. To isto važi i za rimokatolike, posebno Špance.
Prema istočnoj, pravoslavnoj priči, kaže njegova svetost gospodin Pavle, Sveti Kristofor potiče od nekih plemena ljudoždera, takozvanih psoglavih (kinokefalon). U jednom ratnom pohodu vojska cara Dekije (249-151) naišla je, u pustinji, na te čudne ljude, uhvatila jednog mladića i poslala u Rim, kao nešto jedinstveno, svome caru za zabavu. Tamo se mladi, koji se zvao Reprovos, upoznao sa hrišćanstvom, i pri krštenju dobio novi, ljudski lik i ime Kristofor.
Priča sa zapadne strane, rimokatolička, govori o Kristoforu kao divu, porijekom iz Palestine. Služio je mnogim knezovima i kraljevima, i čim bi vidio da su bojažljivi napuštao bi ih. Zaposlio se kod satane, ali i on ga je razočarao. Na jednom raskršću ugledao je drveni krst i pošao u potragu za onim koje je, kao simbol, bio namijenjen. Našao ga je, prenoseći krst, preko duboke i brze rijeke. Otuda ono Hristonosac (Krstonosac) na oreolu oko glave, na ikoni u crkvici kod Gnjilana.

Što se tiče slikarskog, ikonografskog prikazivanja sveca, episkop Pavle je ustvrdio, u odgovoru čitaocu „Glasnika” da u hrišćanstvu postoje tri načina prikazivanja ovog svetomučenika. U prva dva, on je prikazan kao i svi ostali. Ovaj treći, najzanimljiviji prikazuje ga sa psećom glavom, dok ostali dio tijela ima ljudski oblik.
Na zapadu do sada nije pronađena nijedna ikona Svetog Kristofora sa životinjskom glavom. Prema podacima, koje je prije trideset godina posjedovao gospodin Pavle, lik sveca sa psećom (magarećom, životinjskom glavom) nalazio se, u već pomenutoj crkvici kod Gnjilana, te u manastiru Sv. Nikite u jednoj kapeli manastira Hilandar na Svetoj Gori.
Lik neobičnog sveca sa životinjskom glavom naslikan je i na ikonostasu crkve Sv. Nikola, manastira Gradište.
No, ko zna da li bi bilo ovih novinskih priča da nije još jedne zanimljivosti o ikonostasu paštrovske crkve. Naime, tri dana prije katastrofalnog zemljotresa (15. aprila 1979) koji je pogodio Crnu Goru ikonostas sa Gradišta bio je odnijet na restauraciju u cetinjski Zavod za zaštitu spomenika. Aprilska stihija je uništila krov crkve Sveti Nikola, a ista sudbina nije uništila ikonostas koji je danas, eto zahvaljujući sreći, na svom mjestu, sa legendama o neobičnom svecu.