IZLOŽBA STARIH MUZIČKIH INSTRUMENATA
Kolekcija narodnih muzičkih
instrumenata koje je prikupio Vladimir Đorđević sopstvenim sredstvima u
Makedoniji i na Kosovu i Metohiji danas pripada muzičkoj školi
"Stanković" u Beogradu. Veliki broj instrumenata je nestao u vihoru
Drugog svetskog rata, a pojedini primerci su vidno oštećeni, što, ipak,
ne umanjuje njihovu kulturnu vrednost. Kolekcijom su obuhvaćeni žičani,
duvački i udarački instrumenti.
GUSLE — gudački muzički instrument o čijem poreklu postoji nekoliko hipoteza — da su slovenskog porekla, da su izum srpskog naroda ili da su prihvaćene od Arapa. Prvi pisani izvori o guslama datiraju iz 14. veka. Vezuju se za patrijarhalnu sredinu, pa su na taj način simbol nacionalnog idetiteta i prenosilac epske junačke prošlosti. Kao instrument omiljen u narodu, gusle su bogato ukrašavane rezbarijom i to motivima kosovskog boja, Prvog i Drugog srpskog ustanka, kao i simbolima zmijom i aždajom.
GAJDE — naziv potiče od arapske reči "gaida" — melodija. Pod tim imenom ili neznatno izmenjenim susreće se na celom južnoslovenskom prostoru, kao i kod Mađara, Bugara, Slovaka, Španaca, Portugalaca…Gajde su aerofoni, solo instrument, sastavljene od mešine i drvenih delova.
ZURLE — aerofoni muzički instrument, persijsko — turskog porekla. Područje zastupljenosti su kosovsko — metohijska oblast i Makedonija. Sastoje se od drvene cevi sa levkastim proširenjem i rupicama za sviranje, slaveca i piska s mednikom. Upotrebljavaju se u paru: dve velike ili dve male zurle. Pri sviranju se uvek drže pravo pri čemu jedan zurlaš svira melodiju, a drugi ga prati u jednom tonu, uz praznju velikog doboša — tapana.
KAVAL — aerofoni instrument, u prošlosti rasprostranjen kod balkanskih pastira. Oblika duže cilindrične cevi, od jasena, lipe, jorgovana, sa 11 rupica za odabiranje tonova. Svira se obično u duetu, u dva kavala, a zvuk koji proizvode je mek. Vlasi — stočari, u Makedoniji, smatraju ga božjim instrumentom, dok su svi ostali (zurle, gajde, tapani) đavolski.
DROMBULJA — poreklo ovog instrumenta vezuje se za Aziju. Izrađuje se od metala u vidu potkovice kroz čiju sredinu prolazi elastična opruga, koja je na jednom kraju slobodna, a na drugom pričvršćena za gvozdeni ram. Pri svirci instrument se drži među zubima, a slobodan kraj opruge trza se prstom.
DARABUKA — membranofoni instrument orijentalnog porekla, načinjen od pečene gline prilepljenom, ili tanjim koncem privezanom kožom. Pri upotrebi instrument se drži na krilu (ako svirač sedi) ili pod miškom (ako stoji), a po koži se udara prstima jedne ruke. Darabuka služi kao ritmička pratnja i najčešće se nalazi u sastavu narodnih orkestara. Teritorijalna rasprostranjenost ovog instrumenta je Makedonija i Kosovo.
TUMBELEK — membranofoni instrument, oblika plitkog suda od pečene gline prevučen kožom po kojoj se udara sa dva batića. Na dnu ima nekoliko glasnica.
DAIRE — membranofoni instrument arapskog porekla, koji se sastoji od obruča sačinjenog od drveta kestena ili javora, na kome je samo sa jedne strane razapeta ovčija ili kozja koža prilepljena domaćim kvascem ili tutkalom. U obruču je izrezano šest do osam proreza u koji se pričvršćuju pljosnati metalni kolutići koji pri udarima zveckaju. Obično se drže u levoj ruci dok se prstima desne ruke i donjim delom šake udara po koži. Daire su ritmički instrument uz čiji se ritam igra. Kao solistički instrument upotrebljavaju ga žene najčešće na Kosovu i Metohiji, u Makedoniji i Bosni.
BUBANJ — membranofon, udarački instrument, koji se sastoji od šupljeg valjka, najčešće od orahovog, bukovog ili hrastovog drveta, sa razapetom kožom (telećom, ovčijom, magarećom) na obe strane. U kožu se udra maljicom i prutićem. Na freskama u Srbiji se javlja još u 14. veku.
FRULA — najzastupljeniji muzički instrument u balkansko — karpatskoj oblasti. Sam termin se smatra leksičkim ostatkom srednjovekovnih Vlaha. Frula je pastirski instrument sa piskom na zadnjoj strani, ukrašava se bojenim šarama ili metalnom žicom.
DUDUK — pastirski instrument, u okolini Bora najčešće se izrađuje od jasenovog drveta, sa šest rupica za sviranje. Ukrašava se prstenovima od rožine.
BUŠEN — signalni duvački muzički instrument, pastirska truba od savijene kore drveta, karakteristična za područje severoistočne Srbije (Homolje, Crnorečje, Negotinska krajina), ali se susreće i kod drugih evropskih naroda (Rumuna, Mađara, Slovaka, Rusa, Skandinavaca). Bušen stočari prave u proleće, najčešće od lipove ili vrbove kore, dužine od 1,5 do 3 metra, pa se zbog dužine pri svirci oslanja na zemlju. U prošlosti je bio običaj da se bušen upotrebljava na Đurđevdan.
ŠUPELJKA — instrument sličan kavalu samo manjih dimenzija, najčešće se izrađuje od šimširovog ili drveta šljive, ali i od bivoljeg roga. Naziv ovog instrumenta potiče od cevi koja je potpuno izdubljena, šuplja i otvorena na oba kraja. Kao pastirski instrument, zastupljena je kod gotovo svih balkanskih naroda.
DVOJNICE — pastirski solistički instrument na kome se izvode setne melodije, pa se u prošlosti mogao čuti i na seoskim sedeljkama, prelima, mobama. Najčešće se izrađuje od drveta šljive, divlje kruške, bagrema, višnje, breze… Dvojnice su dvocevne svirale, sastavljene od svirale — jedinke, iste dužine u jednom komadu drveta. Rupice za sviranje raspoređene su tako da se na jednoj cevi nalaze četiri, a na drugoj tri. Pri sviranju duva se istovremeno u obe cevi pa je svirka dvoglasna. Javljaju se na čitavom južnoslovenskom prostoru, izuzimajući Sloveniju i Crnu Goru.
Kolekcija muzički instrumenti, etnološke zbirke Muzeja rudarstva i metalurgije, gotovo u potpunosti ilustruje zastupljenost lokalnih varijanti muzičkih instrumenata, karakterističnih za teritoriju severoistočne Srbije, odnosno okolinu Bora.
Prvi predmet u kolekciji — KAVAL nabavljen je 12. juna 1962. godine, otkupom (za 1.000 dinara), od Veljka Dikovića iz Zaječara. Pripadao je dedi Dikoviću, kovaču iz Zaječara, koji je na njemu svirao za vreme noćnih sedeljki i sličnih skupova. Instrument je izrađen od drveta, sastoji se iz dva dela: dugačkog, šupljeg, na kome se izvodi melodija i takođe, šupljeg koji ima funkciju uvlake — futrole. S prednje strane ima sedam rupica za sviranje, a osma je pozadi. Na futroli je nožem urezana godina — 1876. Pored ovog instrumenta u zbirci se nalaze frule, duduci, doboš, gusle, gajde i bušen, čije ćemo karakteristike uopšteno izdvojiti.
izvor
GUSLE — gudački muzički instrument o čijem poreklu postoji nekoliko hipoteza — da su slovenskog porekla, da su izum srpskog naroda ili da su prihvaćene od Arapa. Prvi pisani izvori o guslama datiraju iz 14. veka. Vezuju se za patrijarhalnu sredinu, pa su na taj način simbol nacionalnog idetiteta i prenosilac epske junačke prošlosti. Kao instrument omiljen u narodu, gusle su bogato ukrašavane rezbarijom i to motivima kosovskog boja, Prvog i Drugog srpskog ustanka, kao i simbolima zmijom i aždajom.
GAJDE — naziv potiče od arapske reči "gaida" — melodija. Pod tim imenom ili neznatno izmenjenim susreće se na celom južnoslovenskom prostoru, kao i kod Mađara, Bugara, Slovaka, Španaca, Portugalaca…Gajde su aerofoni, solo instrument, sastavljene od mešine i drvenih delova.
ZURLE — aerofoni muzički instrument, persijsko — turskog porekla. Područje zastupljenosti su kosovsko — metohijska oblast i Makedonija. Sastoje se od drvene cevi sa levkastim proširenjem i rupicama za sviranje, slaveca i piska s mednikom. Upotrebljavaju se u paru: dve velike ili dve male zurle. Pri sviranju se uvek drže pravo pri čemu jedan zurlaš svira melodiju, a drugi ga prati u jednom tonu, uz praznju velikog doboša — tapana.
KAVAL — aerofoni instrument, u prošlosti rasprostranjen kod balkanskih pastira. Oblika duže cilindrične cevi, od jasena, lipe, jorgovana, sa 11 rupica za odabiranje tonova. Svira se obično u duetu, u dva kavala, a zvuk koji proizvode je mek. Vlasi — stočari, u Makedoniji, smatraju ga božjim instrumentom, dok su svi ostali (zurle, gajde, tapani) đavolski.
DROMBULJA — poreklo ovog instrumenta vezuje se za Aziju. Izrađuje se od metala u vidu potkovice kroz čiju sredinu prolazi elastična opruga, koja je na jednom kraju slobodna, a na drugom pričvršćena za gvozdeni ram. Pri svirci instrument se drži među zubima, a slobodan kraj opruge trza se prstom.
DARABUKA — membranofoni instrument orijentalnog porekla, načinjen od pečene gline prilepljenom, ili tanjim koncem privezanom kožom. Pri upotrebi instrument se drži na krilu (ako svirač sedi) ili pod miškom (ako stoji), a po koži se udara prstima jedne ruke. Darabuka služi kao ritmička pratnja i najčešće se nalazi u sastavu narodnih orkestara. Teritorijalna rasprostranjenost ovog instrumenta je Makedonija i Kosovo.
TUMBELEK — membranofoni instrument, oblika plitkog suda od pečene gline prevučen kožom po kojoj se udara sa dva batića. Na dnu ima nekoliko glasnica.
DAIRE — membranofoni instrument arapskog porekla, koji se sastoji od obruča sačinjenog od drveta kestena ili javora, na kome je samo sa jedne strane razapeta ovčija ili kozja koža prilepljena domaćim kvascem ili tutkalom. U obruču je izrezano šest do osam proreza u koji se pričvršćuju pljosnati metalni kolutići koji pri udarima zveckaju. Obično se drže u levoj ruci dok se prstima desne ruke i donjim delom šake udara po koži. Daire su ritmički instrument uz čiji se ritam igra. Kao solistički instrument upotrebljavaju ga žene najčešće na Kosovu i Metohiji, u Makedoniji i Bosni.
BUBANJ — membranofon, udarački instrument, koji se sastoji od šupljeg valjka, najčešće od orahovog, bukovog ili hrastovog drveta, sa razapetom kožom (telećom, ovčijom, magarećom) na obe strane. U kožu se udra maljicom i prutićem. Na freskama u Srbiji se javlja još u 14. veku.
FRULA — najzastupljeniji muzički instrument u balkansko — karpatskoj oblasti. Sam termin se smatra leksičkim ostatkom srednjovekovnih Vlaha. Frula je pastirski instrument sa piskom na zadnjoj strani, ukrašava se bojenim šarama ili metalnom žicom.
DUDUK — pastirski instrument, u okolini Bora najčešće se izrađuje od jasenovog drveta, sa šest rupica za sviranje. Ukrašava se prstenovima od rožine.
BUŠEN — signalni duvački muzički instrument, pastirska truba od savijene kore drveta, karakteristična za područje severoistočne Srbije (Homolje, Crnorečje, Negotinska krajina), ali se susreće i kod drugih evropskih naroda (Rumuna, Mađara, Slovaka, Rusa, Skandinavaca). Bušen stočari prave u proleće, najčešće od lipove ili vrbove kore, dužine od 1,5 do 3 metra, pa se zbog dužine pri svirci oslanja na zemlju. U prošlosti je bio običaj da se bušen upotrebljava na Đurđevdan.
ŠUPELJKA — instrument sličan kavalu samo manjih dimenzija, najčešće se izrađuje od šimširovog ili drveta šljive, ali i od bivoljeg roga. Naziv ovog instrumenta potiče od cevi koja je potpuno izdubljena, šuplja i otvorena na oba kraja. Kao pastirski instrument, zastupljena je kod gotovo svih balkanskih naroda.
DVOJNICE — pastirski solistički instrument na kome se izvode setne melodije, pa se u prošlosti mogao čuti i na seoskim sedeljkama, prelima, mobama. Najčešće se izrađuje od drveta šljive, divlje kruške, bagrema, višnje, breze… Dvojnice su dvocevne svirale, sastavljene od svirale — jedinke, iste dužine u jednom komadu drveta. Rupice za sviranje raspoređene su tako da se na jednoj cevi nalaze četiri, a na drugoj tri. Pri sviranju duva se istovremeno u obe cevi pa je svirka dvoglasna. Javljaju se na čitavom južnoslovenskom prostoru, izuzimajući Sloveniju i Crnu Goru.
Kolekcija muzički instrumenti, etnološke zbirke Muzeja rudarstva i metalurgije, gotovo u potpunosti ilustruje zastupljenost lokalnih varijanti muzičkih instrumenata, karakterističnih za teritoriju severoistočne Srbije, odnosno okolinu Bora.
Prvi predmet u kolekciji — KAVAL nabavljen je 12. juna 1962. godine, otkupom (za 1.000 dinara), od Veljka Dikovića iz Zaječara. Pripadao je dedi Dikoviću, kovaču iz Zaječara, koji je na njemu svirao za vreme noćnih sedeljki i sličnih skupova. Instrument je izrađen od drveta, sastoji se iz dva dela: dugačkog, šupljeg, na kome se izvodi melodija i takođe, šupljeg koji ima funkciju uvlake — futrole. S prednje strane ima sedam rupica za sviranje, a osma je pozadi. Na futroli je nožem urezana godina — 1876. Pored ovog instrumenta u zbirci se nalaze frule, duduci, doboš, gusle, gajde i bušen, čije ćemo karakteristike uopšteno izdvojiti.
izvor
Коментари