Vrhovni bog Srba

Vrhovni bog Srba (mnogoboštvo)

Vrhovni bog Srba iz doba dok su oni bili mnogobošci do danas nije sa sigurnošću identifikovan.Problem u preciznom identifikovanju imena i uloge tog božanstva leži u tome što osim dve ili tri naznake u istorijskim izvorima tog vremena,praktično nema autentičnih podataka o slovenskom mnogoboštvu na Balkanskom poluostrvu,tako da je jedini izvor za istraživanja na ovu temu predstavlja tzv. narodna vera,legende i pesme.

Jedinu opsežnu naučnu studiju na ovu temu uradio je u prvoj polovini XX veka Veselin Čajkanović (1881-1946) iznevši tom prilikom tezu da je Dabog bio vrhovni bog Srba i da je on bio bog podzemnog sveta odnosno mrtvih.Najveća mana ove teze leži u činjenici da osim Čajkanovića,svi ostali istraživači stare slovenske vere i izvori vezani za nju identifikuju Daboga kao božanstvo isključivo solarnog tipa,za razliku od Čajkanovića koji ga tumači kao lunarni tip.Bez obzira na to,njegova teza se prećutno prihvatala kao najverovatnija jer je snaga njegovih argumenata neosporna.Krajem XX veka neku vrstu alternative ovoj tezi izneo je Sreten Petrović (1940) koji je u svetlu podataka iz tzv. Velesove knjige i na osnovu narodnih pesama koje je 1869.godine prikupio i objavio Miloš S. Milojević(1840-1897)(a koje je sam Petrović prezentovao široj stručnoj javnosti) izneo hipotezu da je Triglav(kao panslovenski termin) odnosno Trojan(kao lokalno srpski termin koji se koristi paralelno sa terminom Triglav) kao neka vrsta slovenskog svetog trojstva bio vrhovni bog kako Slovena,tako i Srba.Jedan od najvećih nedostataka njegove teze je činjenica da autentičnost tzv. Velesove knjige i dalje nije dokazana,pa je samim tim i teza koja se u njoj iznosi o nekoj vrsti svetog trojstva kod Slovena na klimavim nogama.Pored ove dve teze,kao potencijalna alternativa se pojavljuje istorijski podatak da je vizantijski car Vasilije I (867-886) posle zauzimanja Neretvljanske oblasti 873.godine,u kojoj su po navodima vizantijskig cara Konstantina Porfirogenita(913-959) u spisu „O upravljanju Carstvom“ živeli Srbi,pokrstio narod,porušio mnogobožačke hramove,a najveći od hramova pročistio i pretvorio u crkvu posvećenu svetom Vitu(lat. Sanctus Vitus).Na osnovu tog podatka i velikog srpskog praznika Vidovdana može se pretpostaviti da je Svetovid bio vrhovni bog Srba.

Čajkanović u svom istraživanju polazi od analiziranja najvećeg srpskog narodnog običaja krsne slave i običaja prilikom Božića i zaključuje da su oba dešavanja htonskog odnosno lunarnog karaktera,na osnovu čega pretpostavlja da je samim tim i srpski vrhovni bog morao biti istog karaktera.Nakon toga on analiziranjem narodnih verovanja vezanih za svece(Jovan,Aranđeo,Nikola i Mrata) koji padaju u zimsko odnosno htonsko/lunarno doba godine dolazi do neke vrste izgleda i atributa srpskog vrhovnog boga utvrđujući u pričama o njima njihove poteze i reakcije koje su suprotne ponašanjima jednog hrišćanskog sveca.Posebnu pažnju tom prilikom on obraća na ciklus priča i legendi koje su vezane za najvećeg srpskog svetitelja svetog Savu u kojima jasno identifikuje priče o nekadašnjem srpskom vrhovnom bogu.Poslednju fazu u njegovom radu predstavlja identifikacija vrhovnog srpskog boga na osnovu pretpostavke da je sasvim logično očekivati da je hrišćanska crkva u očima naroda najviše satanizovala upravo vrhovnog srpskog boga,što joj nije bilo teško pošto je njegova osnovna uloga bila uloga boga podzemlja odnosno mrtvih.Polazeći od te pretpostavke on analizom narodnih priča vezanih za đavola i zlo mitsko biće Dabu odnosno Hromog Dabu,koji se u nekim narodnim pričama javlja kao glavni đavo,dolazi do imena srpskog vrhovnog boga,a to je Dabog.
Prema njegovom zaključku,osobine nekadašnjeg vrhovnog srpskog boga prešle su na svetog Savu,kao najvećeg srpskog sveca,Jovana,Aranđela,Nikolu i Mratu(kao zimske svece).Po njemu,narod je Daboga zamišljao kao (hromog) starca sa štapom(štakom) u ruci u čijoj se pratnji nalaze konj i (hromi) hrt (vuk),pošto je zaključio da je vuk bio prvobitni odnosno zoomorfni oblik vrhovnog srpskog boga.
Najveća zamerka ovoj tezi,leži u činjenici da se u slovenskom prevodu „Hronike“ Jovana Malale iz srednjeg veka(doduše u bugarskoj redakciji) grčki bog Helios(odnosno Sunce) prevodi sa Dabog,a istu stvar navodi i Ipaćevski letopis iz 1114.godine.Pored tih istorijskih izvora,svi istraživači stare slovenske vere identifikuju Daboga sa bogom Sunca ili kiše(oblik Daždbog,od arhaizma dažditi tj. kišiti) odnosno bogom koji donosi bogatsvo i blagostanje(uticaj kiše i Sunca na život,kao i oblik Dajbog odnosno bog koji daje),jednom rečju svi oni se slažu da on ima jasan solarni karakter,dok ga isključivo Čajkanović identifikuje kao boga htonsko/lunarnog tipa.
Istorijski izvori su zabeležili da je Vasilije I 873.godine pokorio i pokrstio Srbe u Neretvljanskoj oblasti.Tom prilikom je on najveći mnogobožački hram,koji je zasigurno morao biti posvećen vrhovnom bogu kao najvećem i najuglednijem,pročistio i posvetio svetom Vitu,hrišćanskom svecu koga poštuju mahom katolici.Vrlo je verovatno da je po sredi isti slučaj kao i u Polablju,gde su Svetovidova kultna mesta zamenjivana crkvama posvećenim svetom Vitu.
U prilog ovome ide i činjenica da se jedan od najvećih srpskih praznika naziva Vidovdan(15/28.06),iako SPC ne slavi svetog Vita,a na taj dan proslavlja svetog Amosa i od početka XX veka kneza Lazara (1371-1389) i Kosovske junake^{[traži se izvor]}.Tokom vekova sam Vidovdan kao praznik je izgubio prvobitni kontekst i vezuje se isključivo za kneza Lazara i Kosovski boj,ali je izvesno da je taj datum kao veliki narodni praznik ciljano izabran za datum vođenja bitke,čime je pokušano da se dodatno podigne moral boraca i dobije Božanska pomoć.

Božanstva:
Svarog | Perun | Dabog | Svetovid | Veles
Radgost | Jarovid | Simargl | Ruđevid | Triglav | Stribog | Hors
Vesna | Lada | Mokoša | Morana

Natprirodna stvorenja:
Vila | Vukodlak | Lešij | Rusalka | Čuma | Usud - Suđenica
Ala | Zmaj | Karakondžula
Vampir | Veštica | Nekrštenac | Živi Vampir