Prvi likovni prikaz Tuđemilske bitke u „Kratkoj istoriji“ iz XII vijeka

Madridski kodeks

Tuđemilska bitka je imala veliki odjek u ondašnjem svijetu a i Vizantijski izvori to potvrđuju. Prvi tekstualni i likovni prikaz ove slavne bitke i velike dukljanske pobjede dat je u madridskom kodeksu „Kratke istorije“  Jovana Skilice, vizantijskog ljetopisca iz druge polovine XI vijeka.

Madridski kodeks Jovana Skilice (Madrid, Nacionalna biblioteka, vitr. 26-2) je, u stvari, prepis Kratke istorije, ilustrovan minijaturama, koje predstavljaju istorijske događaje, propraćene legendama u vezi sa opisanim slikama. Rukopis ima ukupno 574 sačuvane minijature u boji. Od toga broja samo 518 minijatura prate legende. Minijature su „izvedene“ poslije ispisivanja osnovnog teksta, a legende poslije minijatura. Madridski rukopis je vjerovatno nastao u drugoj polovini ako ne krajem XII vijeka, dok je „Kratka istorija“ napisana krajem XI vijeka.

Madridski Skilica je značajan prvjenstveno zbog njegovih minijatura isključivo svjetovnog karaktera. Dvije od njih su ipak vrijedne za rekonstrukciju naše istorijske prošlosti. Minijaturista je događaje i ličnosti morao sa tekstualnog da prevede na likovni jezik.

Stijenje kao oružje

Bitka kod Bara ili Tuđemilska bitka prikazana je na minijaturama 222v i 223. U prvoj (fol. 222v) prikazan je poraz Vizantinaca u Barskoj bici 1041/42. godine „negdje u gudurama Duklje“. Puno je boraca i jedne i druge vojske. Dukljani su prikazani sa kamenjem u rukama i sa stijenjem koje odvaljuju a služe im kao oružje. Na slici je bezbroj glava poginulih u dvijema uvalama, dok je poražena vojska prikazana u trećoj. Scena se završava prikazom konjice koja pokušava da zaustavi panično bjekstvo vizantijskih ratnika. U gornjem lijevom uglu minijaturu prati natpis pisan crvenim slovima poluuncijalnog pisma.

Scena na fol. 223 je još neobičnija. Ona prikazuje nastavak pogibije vizantijskih vojnika. Vidi se kako oni bježe goli i bosi pošto su uspjeli da umaknu iz dukljanskih čuka i gudura. Vizantijski ratnici su prikazani kako jure podzemnim hodnicima, cik-cak poređanim, i kako iz njih izlaze. Samim natpisom se pojašnjava suština onoga što je rečeno i u Skiličinom tekstu.

Jovan Skilica pohodu na Duklju 1041/42. godine pridaje posebnu važnost i zato u „Kratkoj istoriji“ opširno i detaljno o njoj piše. Vizantijski ljetopisac priča kako zapovjednik vojske, patrikije Mihailo, zajedno sa drugim hipostratezima „krene na Tribale i da savlada Stefana. On je u zemlju Tribala – Duklju „upao sa 60.000 vojnika“. Nakon detaljnog opisa bitke i teškog poraza vizantijske vojske, ljetopisac konstatuje da je palo 40.000 vojnika a poginulo je i sedam stratega.

Urezano u sjećanju

Poraz na Tuđemilu se očito duboko urezao u sjećanje Vizantinaca. Iako ne treba očekivati da dvije minijature koje prikazuju bitku na Tuđemilu, u oktobru 1042. godine, imaju važnost istorijskog  izvora, njihova vrijednost i značaj su višestruki: prvo, kao svijest o događaju u kojemu je Vizantijsko carstvo doživjelo težak poraz a mala kneževina Dukljanskih Slovena odnijela zadivljujući pobjedu nad daleko premoćnijom vojskom i stekla nezavisnost: drugo, da je ta pobjeda imala ne mali odjek u ondašnjem svijetu; treće, da je to prvi i najstariji likovni prikaz Barske bitke, koja je u istoriji  imala dalekosežno dejstvo i, četvrto, da obje minijature, osim istorijske, imaju i likovnu i estetsku vrijednost. Zbog toga je publikovanje i predstavljanje ovih minijatura i te kako značajno.