Gde se nalaze

Vinča

Arheološki lokalitet Vinča, nalazi se u istoimenom selu, na desnoj obali Dunava, kraj ušća reke Bolečice, na 14 km jugoistočno od Beograda prema Smederevu. Praistorijsko naselje ima izgled niskog brežuljka. Na istočnoj strani presekao ga je Dunav i otkrio kulturni sloj, debljine 10,5 m, gde su u gotovo pravilnom nizu ređa devet građevinskih horizonata, odnosno slojevi sa ostacima nekoliko naselja iz različitih perioda.

Vinča je naseljena u vreme starijeg neolita, oko 5500-5000 godina pre naše ere. Stanovnici su živeli u poluukopanim kolibama šatorastog izgleda (naselja prvog horizonta), a proizvodili su posuđe od malo pečene zemlje, kameno oruđe i oružje. U ostalih osam horizonata građene su ušorene prostrane kuće kvadratnog oblika, od drveta i blata. U zaleđu naselja bili su izuzetno povoljni uslovi za gajenje stoke i zemljoradnju. U to vreme (4500 do 3500 godina pre naše ere, mlađi neolit) Vinča je postala veliki privredni, kulturni i verski centar, koji je presudno uticao na kulturu svih zemljoradničkih zajednica srednje i jugoistočne Evrope.

Na oko 4,5 m u kulturnom sloju Vinče zapažaju se ostaci kuća srušenih u požaru i predmeti koji otkrivaju da je Vinča posle pronalaska bakra izgubila značaj. U Vinči je bilo malo naselje sve do početka istorijskog perioda, ali na manjem prostoru. Na tom području otkriveni su tragovi starosrpskog groblja iz 10. do 13. veka.

Od arheološkog materijala karakteritični su nalazi oruđa i oružja od kamena, roga i kosti, posuđa, raskošnih vaza, nakita od fosilnih školjki, a posebnu vrednost čini bogata i raznovrsna plastika valjkastih i pljosnatih statua. Na osnovu tih predmeta može se rekonstruisati ne samo život u praistorijskoj Vinči, nego i rana kulturna istorija Podunavlja.

Lepenski vir

Muzej Lepenski Vir nalazi se 15 km od Donjeg Milanovca, na putu koji preko Golupca vodi za Požarevac i Beograd (na mestu označenom putokazom se spuštate par stotina metara strmim putem). Do lokaliteta možete dospeti samo ovim putem, koristeći sopstveni prevoz ili lokalni autobus iz Donjeg Milanovca.

Arheološko nalazište Lepenski Vir predstavlja jedno od najznačajnijih otkrića svetskih razmera, ali na žalost zbog ograničenihsredstava i mogućnosti, ne može da zasija punim sjajem i da postane uporište svetskog turizma. Ceo kompleks se sastoji od etno-parka, sa kućama karakterističnim za ovo područje s kraja prošlog veka, gde dospevate čim se spustite sa glavnog puta. Na oko 400 metara odatle, idući kroz ovaj prijatan park pešačkom stazom, dolazite do zgrade muzeja, gde se nalazi galerija sa mapama, reljefnim prikazima, fotografijama i zapisima vezanim za arheološka ispitivanja ovog područja, a tu su i svetski poznate neolitske statuice(kopije, originali se nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu).

Odmah pored zgrade nalazi se lokalitet sa osnovama praistorijskih objekata. Ceo ovaj lokalitet je izmešten sa svog originalog mesta (za nekih 30 metara gore), jer je izgradnjom hidrocentrale i akumulacionog jezera nivo vode podignut za nekih 12 metara. Iako je na ovaj način sve sačuvano na veoma autentičan način, onemogućena su dalja istraživanja, pa je pod muljem i vodom Dunava verovatno ostalo mnogo dragocenih predmeta iz proteklih 20 hiljada godina, za koliko se zna da su ljudi živeli na ovim prostorima.

U razvoju ovog naselja postojale su četiri faze. Najranija datira iz 6500 godine pre naše ere, kada su se prva ljudska plemena naselila na ovom platou uz Dunav. Zahvaljujući pogodnoj klimi, položaju i bogatsvu ovog područja, ove prve lovo-sakupljačke zajednice podižu svoju naseobine. Sledeće dve faze, zajedno sa prvom, pokrivaju prvih sedam građevinskih slojeva i pripadaju periodu do 5300 godine pne, kada dolazi četvrta faza, sa dva građevinska sloja. U ovoj fazi koja je trajala do 4500 godine pne, ljudi su počeli da se bave zemljoradnjom i stočarstvom i došlo je do unapređenja naselja. To je bilo doba tzv. neolitske revolucije, kad su ljudi, uz lov i ribolov, počeli da pripitomljavaju prve životinje i da obrađuju zemlju. Tako su počeli da prave i razne posude, alate i ostale predmete koji bi im mogli pomoći, a razvila su se i razna verovanja, kult Majke zemlje. Otuda i specifican način sahranjivanja, van staništa u embrionalnom položaju, što potkrepljuje verovanja najstarijih zemljoradničkih kultura da sve potiče od Majke zemlje i da se u njeno okrilje sve vraća. Statue koje su pronađene na području naselja imaju izuzetan značaj i predstavljale su neku vrstu božanstva stanovnika Lepenskog Vira, neku vrstukamenih idola. Statuice su napravljene od oblutaka i predstavljaju ribolika bića(zato se pretpostavlja da su božanstva bila vezana za reku) ili su ukrašena nekom vrstom arabeske.

Posebno interesantni su ostaci naselja. Naime, da bi što bolje iskoristili plato uz Dunav, stanovnici Lepenskog Vira su morali planski da ga grade. U svim fazama postoji centralna građevina, ispred koje postoji prazan prostor okrenut prema Dunavu, koji je verovatno imao funkciju glavnog trga. Svi ostali objekti su pravilno postavljeni okolo, potkovičasto uokvirujući trg i formirajući neku vrstu primitivnih ulica širine od oko 1 metra, koje vode prema trgu ili Dunavu. Zbog ovih činjenica, Lepenski Vir prestavlja najstarije poznato urbano naselje u Evropi. Osnove svih građevina su trapezoidne i smatra se da je nad njima bila podignuta neka primitivna drvena konstrukcija, nalik šatoru. U jednom kraju osnove, uzidano je ognjište.

Ono što je fascinantno je to, da je oblik osnova i materijal od kojih je ono bilo sačinjeno, uticao na način zagrevanja i funkcionalnost objekta. Naime, toplota uzidanog ognjišta se ravnomerno širila po podlozi kuće, a i sam oblik je predvidao ekonomičnije zagrevanje, pa su ove gradevine imale neku vrstu podnog grejanja.